“Generalni štrajk” je parola koja se sve češće i glasnije čuje na protestima studenata koji dva mjeseca blokiraju fakultete širom Srbije.

 

 

 

Hiljade ljudi skandiralo ju je 20. januara na zajedničkom skupu djela prosvjetnih radnika i studenata u centru Beograda.

 

 

U srijedu su akademci u blokadi uputili zvanični poziv građanima da 24. januara stupe u “opštu građansku neposlušnost”, koja uključuje potpunu obustavu rada i neučestvovanje u tržišnim transakcijama čitavog dana.

 

 

Kolektivi u pojedinim školama u Srbiji od 20. januara su u štrajku kojim traže bolje uslove rada, ali i ispunjenje zahtjeva studenata koji blokadama traže krivičnu i političku odgovornost za smrt 15 osoba u padu nadstrešnice u Novom Sadu 1. novembra.

 

 

Pravnici ukazuju da je postojeći Zakon o štrajku neprecizan u definisanju generalnog štrajka, kao i da nije usklađen sa međunarodnim standardima.

 

 

Šta je generalni štrajk?

 

 

Zakon o štrajku usvojen je 1996. godine, u vrijeme Savezne Republike Jugoslavije. Ovaj akt navodi da se pod štrajkom podrazumijeva “prekid rada koji zaposleni organizuju radi zaštite svojih profesionalnih i ekonomskih interesa po osnovu rada”.

 

 

Prema ovom zakonu, štrajk se može organizovati u preduzeću ili drugom pravnom licu, odnosno u njihovom dijelu ili kod poslodavca, kao i u određenoj grani i djelatnosti, ili kao generalni štrajk.

 

 

“Odluku o stupanju u generalni štrajk donosi najviši organ sindikata. Odluka o stupanju u štrajk zaposlenih u grani ili djelatnosti ili u generalni štrajk dostavlja se nadležnom organu odgovarajućeg udruženja poslodavaca, osnivaču i nadležnom državnom organu”, kaže Zakon o štrajku.

 

 

I to su sve odredbe u kojima se pominje generalni štrajk.

 

 

“Taj zakon je star skoro 30 godina i nije se novelirao u skladu sa novim međunarodnim standardima. Tako je i generalni štrajk ostao nedorečen”, kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) Mario Reljanović, naučni saradnik na Institutu za radno pravo iz Beograda.

 

 

U teoriji radnog prava se, kako objašnjava Reljanović, pod generalnim štrajkom podrazumijeva obustava rada u različitim delatnostima i industrijama, u javnom i privatnom sektoru, s ciljem da se ukaže na nezadovoljstvo određenim politikama, zakonskim rješenjima, praksama i tome slično.

 

 

“Dakle, suština pojma generalnog štrajka je da se ne odnosi na jednog poslodavca i jednu djelatnost, već se poziva cijeli radni svijet u zemlji da prestane sa radom. Naš Zakon o štrajku prevshodno reguliše štrajk kod pojedinačnog poslodavca. To je njegova velika mana”, kaže Reljanović.

 

 

U nedorečenostima zakona koji bi trebalo da reguliše ovu oblast skrivaju se brojna pitanja. Jedno od njih tiče se toga ko je ovlašćen da donese odluku o stupanju u generalni štrajk.

 

 

“Zakon kaže da odluku o stupanju u generalni štrajk donosi najviši organ sindikata, ali se ne kaže kog sindikata, da li se misli na reprezentativne sindikate, kao ni šta se dešava ako postoji više reprezentativnih sindikata i da li oni moraju da djeluju zajedno ili svaki od njih pojedinačno može da pozove na generalni štrajk”, kaže Mario Reljanović.

 

 

Posebno je nejasno, dodaje sagovornik RSE, šta se dešava ako nema poziva sindikata na generalni štrajk, već on proističe iz nekog šireg društvenog pokreta, kao što je slučaj u Srbiji trenutno.

 

 

Ko poziva na štrajk?

 

 

Studenti u blokadi pozvali su u sredu građane Srbije na totalnu obustavu svih aktivnosti 24. januara. Kako su naveli u saopštenju objavljenom na zvaničnoj Instagram stranici, ideja je da građani tog dana ne odu na posao, kao i da poslodavci daju “slobodan dan zaposlenima, otkažu sve zakazane sastanke i obavijeste klijente o razlozima zašto ne rade tog dana”.

 

 

Zaposlenima koji se plaše reakcije poslodavca studenti su poručili da “uzmu slobodan dan, otvore bolovanje ili doniraju krv”.

 

 

Akademci su pozvali građane da u petak zaobiđu restorane, prodavnice i sva druga mjesta na kojima se obavljaju finansijske transakcije.

 

 

“Nemoj da ideš u prodavnice, markete, tržne centre, bioskope i pozorišta. Petak je – ali, ne idi na žurke i svirke. Sve mora da stane”, navodi se u objavi.

 

 

Studenti u blokadi, podsjetimo, zahtijevaju objavljivanje kompletne dokumentacije o rekonstrukciji Željezničke stanice u Novom Sadu sa koje se obrušila nadstrešnica, odbacivanje krivičnih prijava protiv studenata i građana koji su uhapšeni i privedeni na protestima, kao i obustava pokrenutih krivičnih postupaka.

 

 

Među zahtjevima su i procesuiranje lica odgovornih za napad na studente i profesore kao i njihovo razrješenje ako se utvrdi da su na javnim funkcijama, kao i povećanje budžeta za visoko obrazovanje za 20 posto.

 

 

Ovim zahtjevima pridružio se i dio prosvjetnih radnika koji su odbili da 20. januara počnu drugo polugodište. Oni ne prihvataju dogovor o povećanju plata koji su predstavnici četiri reprezentativna sindikata postigli sa Vladom Srbije ranije ovog mjeseca.

 

 

Prema podacima Nezavisnog sindikata prosvjetnih radnika Srbije, koji nije učestvovao u pregovorima, u ponedjeljak, 20. januara, 50 odsto škola širom Srbije je bilo u štrajku.

 

 

S druge strane, predstavnici vlasti su tvrdili da je 20 odsto škola bilo u štrajku prvog dana drugog polugodišta.

 

 

Trećeg dana u potpunoj obustavi rada je više osnovnih i srednjih škola u Beogradu, Novom Sadu, Kragujevcu, Užicu i Čačku i drugim gradovima, ali nema preciznih podatka.

 

 

U potpunu obustavu rada 24. januara stupa i Republički odbor sindikata kulture, saopšteno je u srijedu iz ovog sindikata. Taj sindikat će 23. januara obustaviti rad na jedan sat, dok će dan kasnije biti sproveden cjelodnevni štrajk.

 

 

“Solidarnost je osnov postojanja sindikata, a ovom Odlukom izražavamo svoju solidarnost sa svim učesnicima u svim štrajkovima”, piše u zaključku ove Odluke.

 

 

Advokatska komora Srbije je 20. januara stupila u sedmodnevni štrajk u znak podrške studentskim blokadama i zahtjevima akademaca.

 

 

Međutim, Viši sud u Beogradu poništio je istog dana tu odluku, a Komora je potom donijela odluku o trodnevnoj obustavi rada.

 

 

‘Zakonsko obesmišljavanje štrajka’

 

 

Osim što je nejasan u definisanju i regulisanju generalnog štrajka, Zakon o štrajku široko zahvata delatnosti koje moraju obezbijediti minimum procesa rada.

 

 

Osim onih koje su ključne za svakodnevno funkcionisanje, poput zdravstva, policije, vatrogasne službe ili elektroprivrede, zakon u tu grupu ubraja i djelatnosti koje, prema ocjeni Međunarodne organizacije rada, ne bi trebalo da imaju tu vrstu ograničenja.

 

 

“Naš Zakon o štrajku ne dozvoljava prosveti potpunu obustavu rada i to je u direktnoj suprotnosti sa međunarodnim standardima koje Međunarodna organizacija rada decenijama unazad gradi i redovno objavljuje”, kaže Mario Reljanović, stručnjak za radno pravo.

 

 

Prema njegovim riječima, ne postoji racionalno obrazloženje zbog čega bi djelatnosti poput prosvete ili medija zahtijevale da u generalnom štrajku imaju minimum radnog procesa.

 

 

“To ne samo što otežava organizaciju štrajka, već obesmišljava štrajk. Suština štrajka je da se izrazi nezadovoljstvo određenim stanjem – bez obzira da li je u pitanju politika, praksa ili zakon – i da se izvrši pritisak na poslodavca ili državu da se to stanje promijeni. U slučaju nametanja minimuma procesa rada u mnogim djelatnostima, to se otupljuje”, kaže Reljanović.

 

 

Rješenje se, dodaje sagovornik RSE, može tražiti u direktnim primjenama međunarodnih normi, što propisuje i Ustav Srbije. Kako objašnjava Reljanović, najviši pravni akt kaže da potvrđeni međunarodni ugovori imaju veću snagu od zakona i da svi zakoni moraju da budu u saglasnosti sa međunarodnim instrumentima.

 

 

On podsjeća da je Srbija 2001. godine pristupila Međunarodnom paktu o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima, koji propisuje pravo na štrajk u skladu sa međunarodnim standardima rada.

 

 

“Ti standardi su razvijeni od strane Međunarodne organizacije rada koja je specijalizovana agencija Ujedinjenih nacija, i tu imamo jasnu sliku o tome kako izgleda pravo na štrajk. Ako pratimo Ustav, taj Zakon o potvrđivanju Međunarodnog pakta ima veću snagu od Zakona o štrajku i može direktno da se primijeni u situaciji kada je Zakon o štrajku suprotan rješenjima koja proističu iz tumačenja Međunarodnog pakta”, zaključuje Reljanović.

 

(Fokus)

(5)

Generalni štrajk u Srbiji: Šta kaže zakon, a šta struka?